Afganistan’da 15 Ağustos 2021’de Taliban’ın ülkenin tüm denetimini eline almasıyla gerçekleşen idare değişikliğinin üzerinden 3 yıl geçti.
Yeni idare, son 3 yıldır 15 Ağustos’ta resmi tatil uygulamasıyla kutlamalar düzenlerken Hicri Şemsi takvimden kaynaklanan fark nedeniyle bu sene merasimler 14 Ağustos’ta yapıldı.
EN DEĞERLİ GURUR KAYNAĞI ASAYİŞ
Afganistan’ın yeni idaresinin ülke genelinde asayişi sağlaması en kıymetli gurur kaynağı durumunda. Ülkede çoğunluğu geçmişten devralınan ekonomik ve toplumsal problemler ise tahlil bekliyor.
Yeni idare, bu gayeyle kalkınma projeleri başlatarak yahut daha evvel başlatılmış olanlara katkı sağlayarak ekonomiyi canlandırmaya çalışıyor.
ÇİN İLE İLGİLER GELİŞTİ
Uluslararası alanda tanınma sorunu devam eden Afgan idaresi, en güçlü alakaları en kısa hudut çizgisini paylaştığı komşusu Çin’le geliştirdi.
Çin’in yeni Kabil Büyükelçisi Cao Şing, 13 Eylül 2023’te inanç mektubunu Afganistan süreksiz hükümeti Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund’a sundu. Çinli Büyükelçi, memleketler arası alanda tanınmayan süreksiz hükümetin resmi kabulüyle misyona başlayan birinci büyükelçi oldu.
Afganistan süreksiz hükümetinin büyükelçi olarak atadığı Bilal Kerimi de Pekin’de misyona başladı.
Kuşak ve Yol Teşebbüsü ile tarihi İpek Yolu güzergahında ulaştırma ve altyapı projeleriyle Doğu-Batı ticaretini canlandırmayı hedefleyen Çin, Afganistan’ın güçlü maden kaynaklarının işletilmesine ve ülkenin tekrar inşasına yönelik bağlantı, ulaştırma, güç ve altyapı alanındaki projelere ilgi gösteriyor.
PETROL ÇIKARMAK İÇİN KABİL İLE MUTABAKAT SAĞLANDI
Çin’in Sincan Orta Asya Petrol ve Doğal Gaz Şirketi (CAPEIC), 2023’ün başında Amu Derya Havzası’ndan petrol çıkarmak üzere Afgan idaresiyle muahedeye vardı.
Bu, Ağustos 2021’deki idare değişikliğinden sonra kurulan Afganistan süreksiz hükümetinin yabancı bir şirketle yaptığı birinci büyük çaplı kaynak çıkarma muahedesi oldu.
Ayrıca, yakın vakitte Logar vilayetinde bulunan ve ülkenin en büyük bakır maden alanı olan Mey Aynek de Çinli şirket Metallurgical Group Corporation (MCC) tarafından işletilmeye başlandı.
İlaveten, ABD Savunma Bakanlığının, yaklaşık 1 trilyon dolar kıymet biçtiği Afganistan’daki lityum kaynakları, Çin başta olmak üzere çok sayıda ülkenin ilgisini çekmeye devam ediyor.
Afgan idaresi, çeşitli Avrupa ülkeleri, Orta Asya ülkeleri, ABD, Rusya, İran ve Türkiye’den şirketlerle de birçok alanda yatırım görüşmeleri yaptı.
İç karışıklık yaşanan devirde tahrip olan ya da gelişemeyen yol, baraj, su kanalları, elektrik üretimi, kuzey bölgesinde tren yolu, doğal gaz ve petrol üretimi üzere projeleri de canlandıran Afgan idaresi, yenileri için de hazırlık yapıyor.
Bunlardan ülkenin kuzeyinde eski Afgan başkan Davud Han’dan bu yana üretimi düşünülen Kuştepe Kanalı Projesi’nin inşası 2022’de başladı.
Proje kapsamında Afganistan’ı kuzey komşularıyla ayıran Amuderya Irmağı’nın suyunun bir kısmı 285 kilometrelik kanal ile ülke içlerine taşınacak. Kelam konusu proje ile 550 ila 600 bin hektarlık alanın tarıma kazandırılması hedefleniyor.
YENİ İDAREDEN UYUŞTURUCU KARARI
Afganistan, ABD işgali sonrasındaki devir dahil olmak üzere dünyanın en büyük uyuşturucu üretim yataklarından biriydi ve ülkede üretilen afyon, global tedarikin yüzde 80-85’ine denk geliyordu.
Yeni idare, haşhaş ve kenevir başta olmak üzere “sarhoşluk veren her türlü uyuşturucu ham maddesi”nin ekimini, kullanımını ve ticaretini yasaklayarak sıkı önlemler aldı.
Afgan güvenlik güçleri ve yetkililer, halk için kıymetli bir gelir kaynağı olmasına rağmen tarlaları gezerek bunları büyük ölçüde ortadan kaldırdı.
Tedbirlerin olumlu sonuç vermesi, memleketler arası alanda da takdir gördü.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Cürüm Ofisi (UNODC), Kasım 2023 raporunda Afganistan’da haşhaş ekimi ve afyon üretiminin 2022’ye nazaran yüzde 95 gerilediğini açıkladı.
GÖÇ KRİZİ
Afganistan, ekonomik ve toplumsal meseleler nedeniyle göç vermeye devam ediyor. Her gün binlerce Afgan, İran üzerinden Batı ülkelerine kaçak yollarla göç ediyor.
Ancak tıpkı vakitte Afganların bulundukları ülkelerden Afganistan’a hudut dışı edilmeleri de hızlandı. Afganistan idaresine nazaran, son bir yılda 1 milyon 879 bin sistemsiz Afgan göçmen, başta Pakistan ve İran olmak üzere çeşitli ülkelerden hudut dışı edilerek ülkelerine gönderildi.
Söz konusu dönüşlerin birçok Pakistan’dan yaşandı. Çünkü Afganistan ile Pakistan ortasındaki güvenlik eksenli problemleri direkt bu ülkede yaşayan ve sayıları 1,7 milyonu geçen sistemsiz Afgan göçmenler etkiledi.
Pakistan, Kasım 2023’te Afganları hudut dışı etmeye, onlar da büyük kitleler halinde ülkelerine dönmeye başladı.
EN KIYMETLİ SIKINTILARIN BAŞINDA İNSAN HAKLARI GELİYOR
Son 3 yılda yeni Afgan idaresinin karşısına çıkan en kıymetli problemlerin başında insan haklarına yönelik tenkitler geldi.
Kadınların eğitim ve çalışma haklarına yönelik kısıtlamalar, kız öğrencilerin dini eğitim veren medreselerin dışında yalnızca ilkokul düzeyine kadar eğitim alabilmesi sert tenkitler aldı.
Devlet kademesinde bayanlar, başta emniyet, sıhhat ve eğitim üzere alanlar başta olmak üzere yalnızca özel gereksinim duyulan takımlarda çalışabiliyor. Kelam konusu kısıtlamaların özel kesimi de etkilemesi nedeniyle birçok bayan işlerini kaybetti.
Gerek Birleşmiş Milletler (BM) gerekse milletlerarası kurumların yayımladıkları raporlarda eski idarenin kimi güvenlik mensuplarına muamele, etnik ve dini azınlıkların durumu, basın ve söz özgürlüğü üzere hususlarda tenkitler devam ediyor.
DİĞER ÜLKELERLE İLİŞKİLER
Afganistan’da yeni idare kuran Taliban, birinci günden itibaren başta komşular olmak üzere tüm ülkelerle düzgün alakalar geliştirmek istediğini, topraklarının artık hiçbir ülkeye tehdit oluşturmasına müsaade vermeyeceklerini ve bu nedenle idarelerinin tüm ülkelerce resmen tanınması gerektiğini sık sık tekrarladı lakin 3 yıl öncesine kadar en kıymetli destekçisi olarak gösterilen Pakistan’la yaşadığı sıkıntılar dikkati çekti.
İslamabad idaresi, terör örgütü olarak kabul ettiği Pakistan Talibanı’nın (TTP) Afganistan’daki varlığına karşı Afgan idaresinin harekete geçmesini bekledi lakin olumlu karşılık alamadı.
Önceki Afganistan hükümetleri tarafından da tanınmayan, fiilen Pakistan’la hudut fonksiyonu gören ve iki ülkeye yayılan Peştun nüfusu ikiye ayıran Durand Sınırı, Peştun karakteri baskın olan Taliban’ın kurduğu idare tarafından da tanınmadı.
Gerginlik vakit zaman hudut kapılarında küçük çaplı silahlı çatışmalara vardı.
Afgan idaresi, İran’la uygun komşuluk alakaları peşinde olduğunu yinelerken hudut sınırındaki Nimruz ve Herat vilayetlerinde iki ülkenin güvenlik güçleri ortasında en büyüğü Mayıs 2023’te meydana gelen kimi tansiyonlar yaşandı.
Su problemi çeken iki ülke, Hilmend Irmağı üzerinde geçmişten gelen su paylaşımı problemini hala aşamadı.
ÜLKE GENELİNDEKİ SALDIRILAR
Afganistan genelinde sağlanan asayişe karşın yeni idareye karşı silahlı direniş başlatan Afganistan Ulusal Direniş Cephesi ve Afganistan Özgürlük Cephesi de Taliban takımlarından oluşturulan güvenlik güçlerine vakit zaman vurkaç hücumlar düzenliyor.
Silahlı direniş kümeleri, Peştun olmayan kümelerin ortasında bilhassa Taciklerdeki örgütlenmesini genişletirken Afgan idaresi için şimdi büyük bir sorun teşkil etmiyor.
Öte yandan terör örgütü DEAŞ’ın güvenlik güçlerine ve sivillere yönelik atakları da sona ermedi. Son 3 yılda DEAŞ’ın üstlendiği ve birçok Şii Hazaraları gaye alan çok sayıdaki kanlı akında yüzlerce Afgan hayatını kaybetti.
Afganistan’ın son 3 yılı: Taliban’dan sonra neler değişti?
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.